“Juf… ik heb het gevoel alsof ik onzichtbaar ben…”

Lieve Suzanna, Je bent 11 jaar, kan goed leren, hebt veel humor en verbaal heel sterk voor je leeftijd. Je doet goed mee, bent rustig en ik hoef je niet vaak te helpen, want je cijfers zijn prachtig! Maar nadat je me vertelde dat je het gevoel hebt onzichtbaar te zijn, ben ik wat beter op gaan letten…

Het duurde even voor dat ik begreep wat Suzanna bedoelde toen ze zei dat ze zich onzichtbaar voelde. Ze voelde zich buitengesloten. Zij leerde mij hiermee dat niet elk (pest)gedrag zichtbaar is. Als Suzanna dit niet had verteld, had ik nooit gezien wat zich herhaaldelijk afspeelde bij deze leerling. Want één op één had ik te maken met een meisje wat grappig, adrem en invoelend is. Maar in mijn observaties na haar opmerking zag ik dat ze nauwelijks contact maakte met haar omgeving. Ik begon me af te vragen waarom ik in de klassensituatie een ander kind zag.

Ik kan dan wel lachen om je grapjes, maar je klasgenoten niet. Ze snappen je grapjes niet. Dat jij al veel weet, vinden ze vaak irritant. En dan ben je ook nog eens niet zo goed in gym. Hoe vaak zal je nog gekozen worden als ze met jou niet winnen, niet kunnen lachen en je ook nog eens alles beter lijkt te weten? Hoe reageren je klasgenootjes als je bij hun groepje wordt gezet omdat je niet gekozen wordt en iedereen weet dat je verliest met jou erbij? 

Niet goed in gym is ook niet goed in buitenspelen. Het ‘niet kiezen’ gaat verder en wordt daarna logisch want iedereen raakt eraan gewend. Bovendien is het voor alle leerlingen zichtbaar hoe niet gekozen worden moet voelen, dus moet je in deze klas zorgen dat je zelf kiest.

“Iedere leerling die zich niet gezien voelt, zal middelen gaan inzetten om zichtbaar te worden”, is een zin van leraar en auteur Anton Horeweg die mij prikkelde.
Met die middelen bedoelt hij externaliserende en internaliserende uitingen van leerlingen: iets wat (meestal) wordt gezien als grensoverschrijdend of negatief gedrag en gedrag wat gestopt moet worden. Maar met ‘grensoverschrijdend’ wordt dan de grens bedoeld die je als leraar zélf stelt. Dat zette me aan het denken. Zijn leerlingen dan afhankelijk van de grens die de leraar op basis van (persoonlijke) ervaringen stelt? Of van de manier waarop de leraar -opnieuw gebaseerd op eigen ervaringen- het gedrag ontvangt, corrigeert, doorgeeft aan de ouders en nog belangrijker: vastlegt in het leerlingvolgsysteem? Wat betekent het voor je schoolcarrière en je persoonlijke ontwikkeling als je gedrag als kleuter al wordt beoordeeld naar de referentiekaders van de leraren?

Onbedoeld de leerling afwijzen

Hoe meer middelen de leerling inzet om gezien te worden hoe meer middelen wij bedenken om dit gedrag te stoppen. Tenminste, zo wordt het ons geleerd en van nature imiteren wij. Maar wat als we vragen gaan stellen, luisteren en kijken naar de leerlingen met dit gedrag; in plaats van te oordelen en onbedoeld de leerling af te wijzen? Wat gebeurt er als wij ons gevoel dat de rebellerende leerling bij ons veroorzaakt eens negeren, en het gedrag leren zien als een reactie op de (school)omgeving? Deze omgeving maak je als leraar en kan je aanpassen op basis van wat je ervaart in de dynamiek van de groep op dat moment. De groep is altijd in beweging, dus zou je leeromgeving mee moeten bewegen.

In mijn werk als cluster 4 docent in de gesloten Jeugdzorg wisselt mijn groep soms per week, wat betekent dat de groep steeds weer terugvalt in de stormingfase. Door iedere keer in te spelen op de groep, heb ik invloed op de fase waarin de groep verkeert en dus invloed op de omgeving van mijn leerlingen. Dit is in mijn ogen de sleutel tot het creëren van een veilige omgeving voor iedere leerling. Ook voor de leerlingen met de onzichtbare rugzakjes (trauma). Anton Horeweg omschrijft dit als traumasensitief lesgeven.

Nu voor mij duidelijk is dat Suzanna wordt buitengesloten, wil ik stappen ondernemen om iets te doen. Geen enkele leraar wil dit in zijn of haar klas, dus wil je actie ondernemen. Erover in gesprek gaan en de reacties hierop kost wel tijd… Welke keuze maak ik? Ga ik verder met de les zoals op mijn planning stond, of handel ik direct op de (betekenisvolle) situatie die zich zichtbaar afspeelt in de klas?

Hoe aan te pakken?

Hoe precies, weet ik nog niet, maar in gesprek gaan met de leerlingen is mijn eerste stap. Precies zoals ik mijzelf heb aangeleerd tijdens de start van mijn onderwijs carrière op deze bijzondere school.

De intern begeleider op mijn school heeft mij toen ik begon met werken op juiste manier geprikkeld. Als iets niet liep in mijn klas of er was een situatie dan was haar reactie: Wat ga jij hieraan doen? Want er zijn geen andere scholen meer waar deze leerlingen terecht kunnen. Je bent hun laatste hoop op een positieve onderwijservaring.
En dit is precies wat ik vandaag de dag nog steeds doe en alle lezende collega`s zou willen meegeven. Durf van je planning af te stappen en ga in gesprek en pas je werkwijze verder aan, ook als je het gevoel hebt dat al gedaan te hebben, als een leerling of klas hier direct of indirect om vraagt.
Zodat je zichtbaar maakt dat anders zijn ook ok is en je leerlingen je voorbeeld imiteren. Ik besluit te handelen. Hoe precies, weet ik nog niet, maar in gesprek gaan met de leerlingen is mijn eerste stap.

Tips!

Kletskaartjes zijn makkelijk aan te schaffen en geschikt om erbij te pakken in iedere situatie. Of voor meer actuele onderwerpen deze website, over actualiteiten kun je gemakkelijk in gesprek dankzij de verschillende meningen. Ga in gesprek met je leerlingen, praat over de verschillen. Deze kunnen groot zijn en begrip creëert verbinding. Bijkomend voordeel: reacties geven je een inkijkje in het klimaat in de klas.